Հայերէն „Հոգեգալուստ“ բառը ինքնին յուշում է այս տօնի իմաստը: Այս օրը Եկեղեցին յիշատակում է առաքեալների վրայ Սուրբ Հոգու էջքը: Սքանչելի մի դէպք, որն ըստ Նոր Կտակարանի տեղի է ունեցել Յիսուս Քրիստոսի Յարութիւնից 50 օրեր յետոյ: 50-ին. Հիսուս Քրիստոսի հարությունից հետո։ Այդ իսկ պատճառով Եկեղեցին այն նշում է ամեն տարի Զատիկից 50 օր հետո։ Այդ իսկ պատճառով հայկական եկեղեցական օրացույցում տոնը հիշատակվում է նաև որպես «Պենտեկոստե», որը հունարեն բառ է և պարզապես նշանակում է «հիսուներորդ»։ Գերմաներեն «Pfingsten» բառը նույնպես գալիս է այս հունարեն բառից:

Հոգեգալուստի նշման թուականը եւս, ինչպէս բազմաթիւ այլ տօների թուականները, պայմանաորուած է Սուրբ Զատկի թուականով: Հետեւաբար այս տօնի թուականը շարժական է եւ կարող է հանդիպել մայիսի 10-ից յունիսի 13-ը թուականների միջեւ, Կիրակի մի օր (Այս տարի` 04 Յունիս):

Մեր Տէրը՝ Յիսուս Քրիստոս իր երկրային կեանքի ընթացքում խօսել էր Սուրբ Հոգու գալստեան մասին: Այս մասին Յովհաննու Աւետարանի մէջ կարդում ենք. „Իսկ Մխիթարիչը՝ Սուրբ Հոգին, որին Հայրը կ’ուղարկի իմ անունով, նա ձեզ ամէն բան կ’ուսուցանի եւ ձեզ կը յիշեցնի այն ամէնը, ինչ ես ասացի ձեզ“ (Յովհաննէս 14, 26:).

Հոգեգալստեան դէպքը նկարագրուած է Նոր Կտակարանի Գործք Առաքելոց գրքում. «Երբ Պենտեկոստէի օրերը լրացան, բոլորը միասիրտ, միատեղ էին: Եւ յանկարծակի երկնքից հնչեց մի ձայն` սաստիկ հողմից եկած ձայնի նման. եւ լցրեց այն տունը: Եւ նրանց երեւացին բաժանուած լեզուներ` նման բոցեղէն լեզուների, որոնք նստեցին իւրաքանչիւրի վրա: Եւ բոլորը լցուեցին Սուրբ Հոգով ու սկսեցին խօսել ուրիշ լեզուներով, ինչպէս որ Սուրբ Հոգին նրանց խօսել էր տալիս*» (Գործք Առաքելոց 2:1-4): Համաձայն Նոր Կտակարանի վկայութեան Սուրբ Հոգու գալստեան այս հրաշալի դէպքին Երուսաղէմի մէջ ականատէս են լինում բազմահարիւր մարդիկ աշխարհի այլազան երկրներից, «նրանք, որ բնակւում են Միջագետքում, Հրէաստանում եւ Գամիրքում, Պոնտոսում եւ Ասիայում…» եւ այլն*' (Գործք Առաքելոց 2։2-4).

Նոր Կտակարանը վկայում է, որ այդ օրը Երուսաղեմում հարյուրավոր մարդիկ տարբեր երկրներից և ազգերից ականատես են եղել այս երկնային իրադարձությանը. (Տեսնել Գործք Առաքելոց 2։9-10).

Եկեղեցու գլխավոր հայրերը, ինչպիսիք են Թելտուլիանոսը (մոտ 150-մոտ 230 թթ.) և Օգոստինոսը (մ.թ. 354-430 թթ.), կարծում են, որ աստվածաշնչյան այս հատվածում նույնպես սխալմամբ հիշատակվում է «Հրեաստանը»: Ավելի ճիշտ և տրամաբանական կլինի «Հրեաստան» բառը փոխարինել «Հայաստան»-ով, քանի որ անտրամաբանական է «Հրեաստան»-ը ավելացնել օտար երկրների շարքին, որտեղ տեղի է ունենում բուն իրադարձությունը։ Աշխարհագրական առումով Միջագետքի և Կապադովկիայի միջև գտնվում է ոչ թե Հրեաստանը, այլ Հայաստանը։ Եթե ընդունենք Թելտուլիանոսի և Օգոստինոսի առաջարկը, նշանակում է, որ հայերը նույնպես ականատես են եղել Պենտեկոստեի շնորհալի իրադարձությանը։

Այս հիասքանչ և շնորհալի իրադարձությունից հետո առաքյալները, լցված Սուրբ Հոգու շնորհներով, գնում են աշխարհ՝ քարոզելու ավետարանի լույսը։ Հայոց պատմությունը վկայում է, որ նրանցից երկուսը՝ սուրբ Թադեոսը և Սուրբ Բարդուղիմեոսը, եկան Հայաստան և դարձան քրիստոնեության առաջին ավետաբերները մեր երկրում։ Այս պատճառով այս երկու առաքյալները կոչվում են Հայաստանի առաջին լուսավորիչներ։

Ո՞վ է սուրբ ոգին:

Սուրբ Հոգին աստվածային ամենասուրբ երրորդության երրորդ անձն է (Աստված Հայր, Աստված Որդի, Աստված Սուրբ Հոգի): Նա մեկ էությամբ է Հոր և Որդու հետ: Եկեղեցու դավանանքում Սուրբ Հոգու մասին կարդում ենք. «Մենք նույնպես հավատում ենք Սուրբ Հոգուն՝ անստեղծ և կատարյալ. որ խօսեցաւ օրէնքով, մարգարէներով ու աւետարաններով. իջնելը դեպի Հորդանան; ով քարոզեց առաքյալներին և բնակվեց սրբերի մեջ» (Նիկիա/Կոստանդնուպոլիսի հանգանակ):

Քրիստոնեական եկեղեցու, այդ թվում՝ Հայ Եկեղեցու շնորհի վարդապետությունը նույնպես հիմնված է աստվածաշնչյան այս հատվածի վրա և սերտորեն կապված է Սուրբ Հոգու հետ։ Ըստ այս ուսմունքի՝ յուրաքանչյուր շնորհ և առաքինություն աստվածային պարգև է, որը տրվում է մարդուն Սուրբ Հոգու գործողությամբ: Հպարտության և ինքնագոհության մեղքը տեղ է գտնում մարդու սրտում միայն այն ժամանակ, երբ մարդը մոռանում է այս ճշմարտությունը և այդ առաքինություններն ու որակումները համարում է ոչ թե որպես Աստծո նվեր, այլ որպես իր արժանիք: Բայց մարդը կոչված է մշակելու Աստծո պարգևները, որոնք նա ունի, զարգացնելու դրանք և թույլ տալու, որ ծառայեն բարին:

* Նոր Կտակարանի վերոնշյալ հատվածը ճիշտ չմեկնաբանելով՝ իրենց «Պենտեկոստե» կոչվող հարանվանությունների ներկայացուցիչները սկսում են իրենց աղոթելու ժամերին տարօրինակ էքստազի մեջ դնել և բամբասել ինչ-որ անհասկանալի ու անբացատրելի լեզու, որի իմաստը. ոչ նրանք, ոչ էլ մյուսները չեն հասկանում: Նրանք այս տարօրինակ վիճակն անվանում են «լեզուներ», որոնք հնարավոր են դարձել «Սուրբ Հոգու գործողությամբ»: Բայց եթե ուշադիր կարդանք աստվածաշնչյան այս հատվածը, պարզ է դառնում, որ թեև առաքյալներին տրվել է տարբեր լեզուներով խոսելու ունակություն, դրանք հասկանալի լեզուներ են եղել Պենտեկոստեի օրերին Երուսաղեմում հավաքված այս կամ այն խմբի ժողովուրդների և ազգերի համար: Բայց այսօրվա «շնորհված» բամբասանքը տարօրինակ «լեզվով», որը նույնիսկ իրենք չեն հասկանում։

Իհարկե, եղել են և կան մարդիկ, ովքեր ունեն աստվածային օժտում՝ սովորելու և խոսելու բազմաթիվ լեզուներ, բայց դրանք լեզուներ են, որոնցով խոսում կամ խոսում են այս աշխարհի մարդկանց և ազգերի փոքր կամ մեծ համայնքները:

Պողոս առաքյալը կորնթացիներին ուղղված իր 1-ին նամակում գրում է. «Կան տարբեր պարգևներ, բայց միայն մեկ Հոգի. Կան տարբեր նախարարություններ, բայց միայն մեկ պարոն. Կան տարբեր ուժեր, որոնք գործում են, բայց միայն մեկ Աստված. Նա ամեն ինչ անում է բոլորի մեջ: Բայց ոգու հայտնությունը տրվում է բոլորին, որպեսզի այն օգուտ քաղի ուրիշներին: Մեկին Հոգուց տրվում է իմաստություն տալու պարգևը, մյուսին՝ նույն Հոգուց՝ գիտելիք տալու պարգևը, երրորդին՝ նույն Հոգով հավատքի զորությունը, մյուսին՝ միշտ մի Հոգով, հիվանդություններ բուժելու պարգևը։ մեկ ուրիշին՝ հրաշքների զորությունները, մեկ ուրիշին՝ մարգարեությունը, մյուսին՝ ոգիները տարբերելու կարողությունը, մյուսին՝ տարբեր տեսակի լեզուներ, և մեկ ուրիշին՝ դրանք մեկնաբանելու կարողությունը: Այս ամենը կատարվում է միևնույն ոգու միջոցով. իւրաքանչիւրին իր իւրայատուկ նուէրը կը շնորհէ՝ ինչպէս կամենայ»։ (1 Կորնթացիներ 12.4-11).